โลหิตจาง หรือ ภาวะเลือดจาง หรือ ที่คนทั่วไปมักเรียกว่า "ซีด" (Anemia or Anaemia) ภาวะนี้ไม่ใช่โรคแต่เป็นอาการของโรคต่างๆ มากมาย ซึ่งอาการซีดสามารถพบได้ทุกช่วงอายุตั้งแต่เด็กแรกเกิดจนถึงผู้สูงวัย 

 

 

พ.ญ.ชมมณี ทองนุ้ย ผู้เชี่ยวชาญด้านโลหิตวิทยาจากสมาคมแพทย์สตรีแห่งประเทศไทยในพระบรมราชินูปถัมภ์ ให้ความรู้ว่า โลหิตจาง หรือ ภาวะเลือดจาง หรือ ที่คนทั่วไปมักเรียกว่า "ซีด" (Anemia or Anaemia) ภาวะนี้ไม่ใช่โรคแต่เป็นอาการของโรคต่างๆ มากมาย ซึ่งอาการซีดสามารถพบได้ทุกช่วงอายุตั้งแต่เด็กแรกเกิดจนถึงผู้สูงวัย พบได้ใกล้เคียงกันทั้งในเพศชายและหญิง และในประเทศไทยพบได้บ่อยถึงร้อยละ 30-50 ขึ้นอยู่กับภูมิภาค เช่นในภาคอีสาน มักมีประชากรเป็นโรคโลหิตจางที่ถ่ายทอดทางพันธุกรรมธาลัสซีเมีย หรือในภาคใต้ซึ่งเป็นถิ่นพยาธิปากขอ อันเป็นสาเหตุอย่างหนึ่งของการเกิดโลหิตจางจากการขาดธาตุเหล็ก เป็นต้น

ปัจจุบันนี้คนยุคใหม่หันมาใส่ใจในการดูแลสุขภาพมากยิ่งขึ้น และด้วยการพัฒนาด้านเทคโนโลยีสารสนเทศ ทำให้คนทั่วไปสามารถเข้าถึงแหล่งข้อมูลความรู้ทางด้านสุขภาพได้ไม่ยาก จึงมีการตรวจสุขภาพประจำปี ทั้งการตรวจร่างกาย เอกซเรย์ และการตรวจเลือด ในกลุ่มบุคคลที่ยังไม่มีอาการแสดงของโรคมากขึ้น และมีคนจำนวนไม่น้อยที่มีคำถามชวนสงสัยในใจว่าทำไมผลตรวจสุขภาพถึงแจ้งว่ามีภาวะซีด หรือเม็ดเลือดแดงผิดปกติ ทั้งๆ ที่เราเองก็แข็งแรงดี หรือทำไมเราจึงอ่อนเพลีย เหนื่อยง่ายทั้งที่อายุยังน้อย หรือทำไมจึงมีคนทักว่าซีด ทั้งที่เราก็เป็นอย่างนี้มาตั้งแต่เกิดและออกกำลังกาย ทำงานได้ปกติ จึงเป็นที่มาของคำถามที่น่าสนใจใคร่รู้ ที่แพทย์อายุรศาสตร์โรคเลือด ขอให้ข้อมูลอย่างง่ายต่อการเข้าใจของบุคคลทั่วไปดังนี้นะคะ

"ซีด" คืออะไร

ในที่นี้หมอขอตัดประเด็นผิวขาวซีดไม่อมชมพูตามเทรนด์หนุ่มสาวสมัยใหม่ออกไป "ซีด" คือ ภาวะที่เลือดในร่างกายของเรามีจำนวนเม็ดเลือดแดงน้อยกว่าปกติ ในเลือดของคนเราจะประกอบไปด้วยเม็ดเลือดแดง เม็ดเลือดขาว เกล็ดเลือด ซึ่งทั้งสามส่วนนี้สร้างขึ้นมาจากไขกระดูก และน้ำเลือดหรือซีรั่ม เม็ดเลือดแดงที่ปกติเมื่อถูกสร้างจากในไขกระดูกแล้วจะออกมาอยู่ในกระแสเลือดและมีอายุ 120 วัน จากนั้นก็จะถูกม้ามทำลายไปเมื่อหมดอายุ ในเม็ดเลือดแดงของเราจะประกอบไปด้วยโปรตีนสำคัญชนิดหนึ่ง ชื่อว่า ฮีโมโกลบิน ที่มีธาตุเหล็กจับอยู่ด้วยและทำให้เม็ดเลือดมีสีแดง เจ้าโปรตีนฮีโมโกลบิน นี้ มีหน้าที่ นำออกซิเจนจากปอดไปยังอวัยวะต่างๆ ทั่วร่างกายและนำคาร์บอนไดออกไซด์ซึ่งถือเป็นของเสียจากการทำงานของอวัยวะต่างๆ กลับมาที่ปอดเพื่อขจัดออกนอกร่างกาย ทำให้เราสามารถดำรงชีวิตอยู่ได้อย่างปกติ

ในการวินิจฉัยภาวะโลหิตจางนั้น ในทางปฏิบัติจะใช้การเจาะเลือดเพื่อตรวจวัดระดับ ฮีโมโกลบินหรือ ค่าความเข้มข้นเลือดแดง (ฮีมาโตคริท) ซึ่งค่าปกตินั้นจะขึ้นกับ อายุ และเพศ ตามคำจำกัดความขององค์การอนามัยโลก หากมีค่าน้อยกว่านี้ ก็วินิจฉัยว่าเป็นภาวะโลหิตจาง ดังแสดงตามตาราง

อายุ/เพศ	ฮีโมโกลบิน (กรัม/เดซิลิตร)	ฮีมาโตคริท (เปอร์เซ็นต์)
แรกเกิด	17	52
เด็ก	12	36
วัยรุ่น	13	40
ผู้ใหญ่ชาย	16 (±2)	47 (±6)
ผู้ใหญ่หญิง (มีประจำเดือน)	13 (±2)	40 (±6)
ผู้ใหญ่หญิง (หมดประจำเดือน)	14 (±2)	42 (±6)
ผู้หญิงตั้งครรภ์	12 (±2)	37 (±6)

"ซีด" มีอาการอย่างไร

ด้วยแต่ละเพศและแต่ละช่วงวัย จะมีค่าปกติของปริมาณเม็ดเลือดแดงแตกต่างกันออกไป อาการที่แสดงออกจึงแตกต่างกัน ขึ้นอยู่กับความรุนแรงของภาวะโลหิตจาง ระยะเวลาที่เกิดเลือดจาง อายุ ภาวะพื้นฐานของหัวใจ และสาเหตุที่ทำให้ซีด ในส่วนแรกนี้ขอพูดถึงอาการโดยรวมของภาวะซีด ยังไม่จำเพาะเจาะจงในรายละเอียดของอาการต่างๆ ซึ่งจะบ่งบอกถึงสาเหตุที่ซีดได้ต่อไป โดยอาจเริ่มจากไม่มีอาการใดๆ เลย มีเพียงผลการเจาะเลือดพบว่าปริมาณเม็ดเลือดแดงต่ำกว่าค่าปกติของช่วงอายุและเพศนั้นๆ หรืออาจอ่อนเพลียง่ายกว่าปกติ เมื่อซีดมากขึ้นอาจมีผิว เยื่อบุตาและในช่องปาก ขาวซีดหรือเหลืองซีด หากอาการซีดรุนแรงมาก ก็จะเหนื่อยง่าย ใจสั่น หัวใจเต้นเร็วตอนออกแรง จนอาจถึงขั้นทำให้เกิดภาวะหัวใจล้มเหลวได้ หรือหากเป็นโลหิตจางเรื้อรังในเด็ก ก็จะส่งผลต่อการเจริญเติบโตช้าและสติปัญญาด้อยกว่าเกณฑ์ได้

 

 

ที่มา: หนังสือพิมพ์บ้านเมือง